Experimenter

Ünlü Stanley Milgram testleri... 

Bir çok psikoloji kitabının referans olarak kullandığı en meşhur deney; insanların diğer bir kişi yanlış cevap verdikçe uyguladıkları elektrik şoku deneyi. Aslında denek elektrik şok almasa da, soruyu soran ve şoku uygulayan bu bilmez. Sadece karşı tarafın acı çektiğini sanması için hazırlanmış ses kaydını dinler ve vicdan azabından ölmeye başlar. Her ne kadar bu bir deney de olsa, ne olursa olsun soru sorana devam etmesi söylenir. Katılanların %65 gibi büyük bir oranı 450 Voltluk seviyeye kadar gider. Onlara ne denmişse yapmışlardır.

Diğer deneylerde ise genellikle insanların topluluğa uyduğu gözlenmiştir. Bu hepimizi bildiği sürü psikolojisi... Bir grup insan yukarı doğru bir şeye bakarsa, bir süre sonra çoğunluk bakmaya devam eder.

Experimenter filmi, Milgram ve testlerini konu alıyor. Test sonuçları ilginç çıkıyor ancak ortada daha ilginç bir konu daha var; insanların test sonuçlarına ve ona karşı tepkisi. Her ne kadar sonuçlar hemen hemen her yerde, her kişide, her cinsiyette aynı çıksa da, bireylere tek tek sorduğunuzda ‘ben öyle yapmazdım’ diyorlar. Ve aynı zamanda Milgram’ı da çeşitli şekillerde etik olmamakla suçluyorlar. Bireysel mantıklı düşündükleri zaman neo-korteksleri ile durumu değerlendiriyorlar ve böyle davranmayacaklarına dair bir sonuç çıkartıyorlar.

Peki neden otoriteye ve topluma uyuyoruz? Duygu ve davranışlarımız dürtülerimiz beynimiz tarafından üretilir ve beynimiz yaklaşık bir milyon yıl önce şu andaki halini almıştır. Mağara dönemindeki yaşama bakarak bir çok davranışı çözümleyebiliriz. Onun için halen hayat bir ölüm-kalım meselesidir. Bilir ki beraberce hayatta kalmak tek başına olmaktan daha kolaydır. Hayatta kalmak için bir topluma uymak gerekir. Hele bir de o toplumda onu yöneten ve sözüm onu koruyan bir otorite varsa... Bu sebeple çoğu koşullarda bireysel olarak bize saçma gelecek bir çok şeyi otomatik bir şekilde yaparız.

Ancak sonuçlara bakıldığında katılanların yaklaşık üçte birinin daha erken safhalarda deneyi bıraktığı ortada... Onlar neden bu kurala uymuyor? İradelerini kullananlar bu otomatik pilottan çıkabiliyor. Zihnin dürtülerine uymak zorunda değilizdir. Onu gözlemlersiniz, dürtüyü fark eder, ama bir şey yapmazsınız. Bu dürtü bir süre sonra söner. Daha sonra karar verirsiniz... Bunun için de bir parça dikkat ve konsantrasyon gerekir.