Buda’nın Beyni: Neden Acı Çekeriz?

Nörobilim ilerledikçe, içinde yaklaşık 100 milyar nöron olan beynimizi incelemeye ve onu anlamaya başlıyoruz. Bilim adamlarının en çok merak ettikleri araştırmaların başında da Budist rahiplerin beyinlerini incelemek yer alıyor. İmkan olsa Buddha’nın (Siddhartha Gautama) beynini analiz etseler neler elde ederlerdi acaba? Ancak temel prensipleri bilmek, şu andaki beyin taramaları ile birleştirilince belli sonuçlar elde edilebiliyor; sonuçta onun da beyni bugünkü insanlardan farklı olmasa gerek...

Buda’nın dört yüce gerçeğinden ilki Dukkha’dır... Yani yaşam acı doludur. Acı farklı şekillerde ortaya çıkabilir; endişe, korku, karmaşıklık, hayal kırıklığı... Acının sebebi nedir? Neden acı çekeriz? Buda’nın gerçeklerine devam etmeden bilimsel olarak bu soruya cevap vermeye çalışalım.

Neden acı çekeriz?

Tüm acılar zihnimizde gerçekleşir... Tüm duygu ve düşünceler zihinde oluşur. Zihin ise beynin ürünüdür, beyin bedenin bir parçasıdır, beden de kültürün ve dünyanın bir parçası... Bu sebeple her ne kadar bireysel zihinsel kalıplarımız olsa da, kolektif bilinç de o kadar etkilemektedir.

Zihnin temel amacı bedeni hayatta tutmaktır! Bu da belli başlı savunma stratejilerini doğurmuştur:

1.      Ayrım

Bir bebek biraz büyümeye başladığında sadece kendi bedenini ısırdığında canının yandığını ama başka bir şeyi ısırdığında ise bir şey hissetmediğini fark eder. Bu zihnin kendini dış dünya ile ayırdığı andır. Kendini korumak için sınırlar koyar...

2.      Sabitlemek

Değişiklik demek belirsizlik demektir. Her belirsizliğin içinde de risk vardır. Risk tehlike içerebilir. Bu sebeple zihin her şeyi kontrol etme ve mümkün mertebe sabitleştirme yanlısıdır.

3.      Tehditlerden Uzak Dur, Ödüllere Saldır

Zihin hayatta kalmak için önce güvende olmak ister. Tehditlerden ve acı yaratacak herhangi bir durumdan uzak durmaya çalışır. Kendini güvende hissettiği anda ise ödüllerin peşinden gider. Bu da arzularımızı doğurur. Ödüller zaman şekil değiştirip, çeşitlenmiştir; bazıları çok belirgin, bazıları da çok belirsiz ve sinsi maskeler yaratırlar çoğu zaman bize.

Tüm acılarımızın sebebi işte bu üç maddede saklıdır. Şimdi zihnin geliştirdiği stratejilere bakarak, gerçekte durum nasıl ona bakalım:

DOLANIKLIK

İster öğretiler ister fizikçiler olsun, artık şunu biliyoruz ki, gerçek anlamda bir ayrım sadece bir illüzyondur. Kuantum fizikçilerinin dolanıklık teorisi ve ayna nöronlarımız sayesinde birbirimize bağlıyızdır. Empati ve sevgi bizi doğal bir yolla bu bağı kuvvetlendirir.

HER ŞEY DEĞİŞİR  

Evrende bulunan her şey ama her şey hareket halindedir. Farklı frekansları olsa da her yapı taşı hareket halindedir. Fizikçiler maddenin derinliklerine indiklerinde mekanın ve zamanın kaybolduğunu görerek dehşete düştüler. Ölçülecek sabit bir şey bulamadılar... Tek kalan ise enerji ve ilişkiler oldu...

Her ilişki bir sistemi oluşturur. Sistemler birleşerek başka bir sistem oluşturur; bu şekilde gidersek tek bir sisteme – Evren – ulaşırız. Bu sistemlerin mekaniğini en iyi anlatan teorilerden biri Kaos Teorisidir.  Bu teoriye göre her şey her an değişir. Hiç bir etkinin sonucu lineer değildir. Yani ben size on lira verdim, siz de bana sonra geri verdiniz gibi basit değildir. Etkinin sonucunun büyüklüğünü, zamanını ve nasıl ortaya çıkacağını bilemeyiz. Bu bir kelebeğin kanat çırpışının dünyanın öte yanında bir kasırgaya sebep olabileceği gibi bir durumdur.

HER ŞEY GEÇİCİDİR

Her şey değiştiğine göre artık bilebiliriz ki, acı veya zevk veren ne varsa geçicidir. Lakin o durum değişecektir. Zevkli bir durum elde edince bunu sabitlemeye çalışırız ama bu durum da geçicidir ve yine acı ile yüz yüze geliriz. Yani arzulanan tüm zevk verici durumlar da eninde sonunda zihin için acı verici olur. Ya o kısa anda o durumun bozulacağı için endişe ederek acı çekeriz veya gerçekten bittiği zaman...

Ödül mü? Tehdit mi?

Bize zevk veren bir ödül kazanınca beynimize dopamin salgısı artar ve kendimizi daha enerjik ve mutlu hissederiz. Ancak tehdit her zaman ödülden baskındır. Tehditten o an kurtulmak zorundayızdır. Ödül için daha sonra da çalışabiliriz, her zaman bir ümidimiz vardır. Ancak önce güvende olmak önemlidir. Bu da zihnin endişe düzeyini artırır. Olumsuz durum ve durumlara daha fazla duyarlı oluruz. Televizyon ve gazetelere bakarsanız bunun ne kadar doğru olduğunu görürsünüz. Dedikodulara, insanların en çok konuştuklarına bakarsanız anlarsınız...

Sonuç olarak bir olumsuz deneyim beş olumlu deneyime bedeldir. Olayın kendisini unutsak bile ona verdiğimiz tepki bilinçaltımıza yerleşir ve otomatik olarak tepkiler veririz. Ve bu durum bir kısır döngüye dönüşür, ta ki biz farkına varıp dur demezsek.

Sanal Gerçeklik

Bunu fark etmek kolay mıdır? Hem evet, hem hayır. Görme eylemini ele alalım. En güçlü duyu organımızdır. Ancak görme işlemi beyin tarafından yapılır ve bir çok illüzyonu göremeyiz. Gözümüzün her ikisinde de kör nokta vardır. Beyin bu noktaları yazılım gibi doldurur ve bize tam bir görüntü ortaya çıkartır. Aniden baktığımızda bazen bir ipliği örümcek gibi algılayabiliriz, ama hiç bir zaman bir örümceği görüp iplik sanmayız. Beynimiz bizi o anda korumak için vardır, neo-korteksi bekleyecek zamanı yoktur. Korteksten çok daha hızlı olan sürüngen beyin devreye girer ve potansiyel bir tehlike olabilecek bir görüntü oluşturur ve tepkisini verir. Az bilgi ile karar vermek durumundadır.

Eğer biz de hep tehlike varmış gibi endişe içerisindeysek, devamlı bu şekilde kararlar verir, kısır döngünün içerisine daha da gireriz. Bu bize görsel değil kavramsal illüzyonlar olarak geri döner:

1.      Gelecek İllüzyonu

Zihindeki düşünceler nasıl oluşur? Geçmiş deneyim ve bilgiler derlenerek gelecek hakkında tahminler yapılır. Bu tahminler de genellikle başarılı değildir. Gelecek ile ilgili endişelerimizin %98’i hiç gerçekleşmez. Gerçekleşenler için de çoğu zaman yapılacak bir şey yoktur, çünkü zaten endişe edip onun engelleyememişizdir. Gerçekten sahip olunan ve yaşanabilecek tek zaman dilimi şu andır. Bu da zihin aracılığı ile yapılamaz. Fotoğraf çektiğimiz anda artık o an geçmiştir ve kaçırmışızdır. Anı dingin ve sessiz bir zihin ile yakalamak mümkün olabilir ve düşünceler olmadığında olabilecek her türlü değişime de açık hale gelebiliriz. Mutluluk aranacak bir şey değil, olunabilecek bir haldir.

2.      Ödülün Olduğundan Daha Değerli Gözükmesi

Bize keyif verecek olay, hedef veya ödül zihin tarafından abartılır. Bu belki de zihnin evrim sürecinde hayatta kalmamız için bedeni motive şeklidir. Ancak bunun farkında olmamak bir düş kırıklığı yaratacaktır. Para kazanmak için bir iş yapılması gerekebilir, ancak bununla kendimizi özdeşleştirdiğimizde başarı yanılsamasının içine düşebiliriz.

3.      İnanç İllüzyonu

Bir şey ya vardır, ya da yoktur. Bir bardak suya bakıp, senin orada olduğuna inanıyorum demeyiz. Su oradadır. Her türlü inanç içinde bir varsayım içerir. Varsayımlar kaynağı da ya zihnimizdir ya da içinde bulunduğumuz toplumdur. İnandığımız ne varsa bu kendimiz deneyimleyerek, sorgulayarak hakikat olup olmadığını keşfedebiliriz. Sorulara ise “Ben Kimim?” ile başlayabiliriz.

ANLAYIŞ ve ŞEFKAT

Zihnin kötü bir niyeti yoktur, o bedenin bir parçası olarak bedeni hayatta tutmaya çalışır. Ben kimim sorusu ile ilk adım olarak zihinle özdeşleşmekten vazgeçebiliriz. Bu da derin bir gözlem, konsantrasyon gerektirir. Bir süre sonra anlayışımız gelişir. Tüm duygu ve düşünceler sakinleştikten sonra geriye sadece saf sevgi ve şefkat kalır...

Bu süreçte size en çok yardımcı olacak şeyler; (i) sizi gerçekten seven birinin yanında olmak veya o kişiyi hatırlamak, (ii) sizin sevgi ve şefkat gösterdiğiniz birini aklınıza getirmek – bu oksitosin hormonun salgılanmasını artıracaktır – (iii) şefkati kendinize göstermek olacaktır.

En çok kendinize karşı acımasız olduğunuzu fark edin ve unutmayın; ne olursa olsun, her şey geçecektir.